Fenilalanin Nedir? Ne İşe Yarar? Fenilalanin İçeren Besinler

Fenilalanin, vücutta önemli moleküllerin üretimi için gerekli olan temel bir amino asittir. Sinir sisteminin işleyişinde rol oynadığı bilenen bu amino asit, vücut tarafından üretilmediği için diyet kaynakları veya takviyeler yoluyla alınır. L-fenilalanin ise fenilalaninin biyolojik olarak aktif formudur (1).

Bu yazımızda, fenilalaninin önemini, kullanım alanlarını, faydalarını, olası zararlarını ve bu amino asitle ilgili yaygın soruları açıklıyoruz.

Fenilalanin Nedir?

Fenilalanin, proteinlerin yapı taşlarından biri olan bir amino asittir. Bu amino asit, D-fenilalanin ve L-fenilalanin olmak üzere iki formda bulunur. L-fenilalanin, vücutta daha yaygın olarak kullanılan formdur (1).

Fenilalanin Ne işe Yarar?

Fenilalanin, vücutta çeşitli biyolojik süreçlere katılan temel bir amino asittir. Tirozin adı verilen bir bileşiğe dönüştürülerek dopamin, norepinefrin ve epinefrin gibi nörotransmitterlerin sentezine katkıda bulunur. Bu nörotransmitterlerin ruh hali, odaklanma ve stres tepkileri gibi süreçlerle ilişkili olduğu bilinmektedir. L-fenilalanin, bu dönüşüm süreçlerinde yer alabilir (2).

Fenilalanin takviyesi, diyet yoluyla yeterli miktarda alınamayan durumlarda fenilalanin düzeylerinin artırılmasına yönelik bir araç olarak kullanılabilir. Bununla birlikte, bu takviyelerin etkileri, bireyin metabolizması ve mevcut sağlık durumu gibi faktörlere bağlı olarak farklılık gösterebilir (2).

Fenilalanin İçeren Besinler Nelerdir?

Fenilalanin, aşağıdaki protein açısından zengin gıdalarda doğal olarak bulunur (3,4):

• Hayvansal kaynaklar: Et, balık, yumurta ve süt ürünleri 

• Bitkisel kaynaklar: Soya ürünleri, kuru yemişler, tohumlar ve baklagiller. 

• Takviyeler: Whey proteini gibi fitness sektöründe yaygın kullanılan bazı ürünler

Fenilalanin Faydaları Nelerdir?

• Nörotransmitter Üretimine Katkı Sağlayabilir: Dopamin ve norepinefrin sentezine olan etkileri, sinir sistemi işlevleri ile ilişkilendirilmiştir (5).

• Ruh Hali Düzenlenmesinde Rol Oynayabilir: Nörotransmitter seviyelerindeki etkisi, depresyon belirtileriyle ilişkilendirilen süreçlerde incelenmiştir (6).

• Bilişsel İşlevlerle Bağlantılı Olabilir: Zihinsel berraklık ve konsantrasyon süreçlerinde yer aldığı araştırmalarda ele alınmıştır (7).

• Ağrı Algısını Etkileyebilir: Kronik ağrı ile ilişkili mekanizmalar üzerindeki potansiyel etkileri incelenmiştir (8).

Fenilalanin Zararlı mı?

Fenilalanin, çoğu insan için diyet kaynakları veya takviyeler yoluyla alındığında güvenli kabul edilir. Ancak fenilalanin zararları bazı durumlarda ortaya çıkabilir. Özellikle aşırı tüketim veya yanlış kullanım durumunda aşağıdaki yan etkiler gözlemlenebilir:

• Hafif Yan Etkiler: Baş ağrısı, mide bulantısı veya sindirim rahatsızlıkları gibi geçici etkiler ortaya çıkabilir (9).

• Fenilketonüri (PKU): PKU hastaları fenilalanini etkili bir şekilde metabolize edemez. Bu durum kandaki fenilalanin seviyelerinin toksik hale gelmesine yol açabilir ve ciddi sağlık sorunları oluşturabilir (10).

Fenilalanin tüketimi, bireyin genetik durumu ve sağlık koşulları göz önüne alınarak planlanmalıdır.

Fenilalanin Yüksekliği  Nedir, Neden Olur?

Fenilalanin yükselmesi, bu amino asidin kandaki seviyesinin normalin üzerine çıkması durumudur. Bu, PKU gibi genetik bozukluklardan veya metabolik dengesizliklerden kaynaklanabilir. Fenilalanin normal değerlerinin korunması, metabolik ve nörolojik süreçler için önemlidir (11).

Fenilalanin Diyeti Nedir, Nasıl Uygulanır?

Fenilalanin diyeti, fenilketonüri (PKU) veya fenilalanin metabolizması ile ilgili diğer sorunları olan bireylerin fenilalanin alımını güvenli bir seviyede tutmak için uygulanan özel bir beslenme planıdır. Bu diyet, fenilalanin seviyesinin yükselmesini önlemek ve potansiyel toksik etkileri engellemek adına alınan çeşitli önlemleri içerir:

• Yüksek Proteinli Gıdaların Sınırlandırılması: Fenilalanin, protein içeren gıdalarda doğal olarak bulunduğundan; et, balık, yumurta, süt ve süt ürünleri gibi yüksek protein içeren gıdaların tüketimi sınırlandırılır. Bunun yerine düşük proteinli alternatifler tercih edilir (12).

• Özel Düşük Fenilalanin Ürünlerinin Kullanılması: PKU hastaları için özel olarak geliştirilmiş düşük fenilalanin içeren tıbbi gıdalar ve mamalar, diyetin temelini oluşturur (13).

• Bitkisel Gıdalara Ağırlık Verilmesi: Meyveler, sebzeler, düşük proteinli tahıllar ve nişastalar gibi bitkisel kaynaklar diyette önemli bir yer tutar. Ancak patates gibi fenilalanin içeriği düşük olan bitkisel gıdaların porsiyon kontrolü yapılmalıdır (14).

Bu diyet, bireyin sağlık durumuna göre bir uzman tarafından düzenlenmeli ve sıkı bir şekilde takip edilmelidir.

Fenilalanin Düşüklüğü Nedir Neden Olur?

Fenilalanin düşüklüğü, kandaki fenilalanin seviyesinin normalin altında olması durumudur. Bu durum, yetersiz protein alımı veya fenilalanin metabolizmasını etkileyen bazı genetik ya da metabolik bozukluklarla ilişkilendirilebilir (15).

Fenilalanin seviyesinin düşmesi, biyolojik süreçlerde aksamalara neden olabilecek bir faktör olarak değerlendirilmektedir. Bu durumun bireylerde enerji seviyeleri, bilişsel işlevler ve genel sağlık durumuyla bağlantılı olabileceği ifade edilmektedir. Ancak fenilalanin düşüklüğünün etkileri, kişisel metabolik farklılıklar ve sağlık durumuna bağlı olarak değişebilir (15).

SIK SORULAN SORULAR

Fenilalanin Alkol müdür?

Hayır, fenilalanin bir amino asittir ve alkolle kimyasal olarak herhangi bir bağlantısı bulunmamaktadır. Fenilalanin, proteinlerin yapı taşı olan organik bir bileşiktir (16).

Anne Sütünde Ne Kadar Fenilalanin Var?

Anne sütü, bebeklerin büyüme ve gelişimi için gereken tüm temel amino asitleri fenilalanin de dahil olmak üzere, doğal olarak içerir. Anne sütünde bulunan fenilalanin miktarı, bebeğin ihtiyacını karşılayacak şekilde dengelenmiştir. Ancak PKU tanısı konmuş bebeklerde bile anne sütü, tıbbi izleme altında belirli oranlarda kullanılabilir (17).

Fenilketonüri Ne Yiyemez?

PKU hastalarının et, balık, süt, peynir ve yumurta gibi fenilalanin açısından zengin gıdaları tüketmemesi önerilir. Ayrıca, fenilalanin içeren yapay tatlandırıcıların bulunduğu ürünlerden de kaçınılması gerekebilir. Güvenli bir beslenme için beslenme uzmanı eşliğinde düşük fenilalanin içeren ürünler tercih edilmelidir (18).

Fenilketonüri Patates Yiyebilir mi?

Evet, patates PKU hastalarının diyetinde yer alabilir çünkü patates düşük miktarda fenilalanin içerir. Ancak tüketilen miktar dikkatle kontrol edilmelidir. Diyet planında yer alan diğer gıdalar ve günlük fenilalanin limiti göz önünde bulundurularak patates porsiyonları ayarlanmalıdır (3).

Yumurtada Fenilalanin Var mı?

Evet, yumurta fenilalanin açısından zengin bir gıdadır. Yüksek protein içeriği nedeniyle yumurta, PKU hastaları için tüketimi sınırlı veya tamamen yasak olan besinler arasındadır. Özellikle yumurta beyazı, yüksek fenilalanin içeriğine sahip olduğu için PKU hastalarının bu besinden kaçınması gerekir. Bunun yerine düşük proteinli alternatifler veya özel olarak üretilmiş PKU dostu gıdalar tercih edilmelidir (19).

PKU Tanısı Nasıl Konur?

Genellikle yenidoğan tarama testleriyle yapılır. Bu testlerde, kandaki fenilalanin ve tirozin seviyeleri ölçülerek aralarındaki oran değerlendirilir. Özellikle kan fenilalanin seviyesinin yüksek ve tirozin seviyesinin düşük olması PKU tanısını doğrulamaya yardımcı olur (20).

Fenilalanin ile Tirozin Arasındaki Fark Nedir?

Fenilalanin ve tirozin, birbirine bağlı iki amino asittir. Fenilalanin, tirozin üretiminde bir öncül olarak görev yapar ve fenilalanin hidroksilaz enzimi sayesinde tirozine dönüştürülür. Fenilketonüri hastalarında ise bu dönüşüm gerçekleşmez, bu da fenilalanin birikimine ve tirozin eksikliğine neden olur (21).

Fenilalanin İçeren Besinlerden Kaçınmak Gerekir mi?

PKU hastalarının fenilalanin içeren besinlerden büyük ölçüde kaçınılması gereklidir. Ancak PKU olmayan bireyler, dengeli bir diyetle fenilalanin alabilir. Sağlıklı bireylerde fenilalanin, nörotransmitter üretimi ve protein sentezi için gereklidir (22).

Fenilalanin ve Aspartam Arasındaki İlişki Nedir?

Aspartam, bir yapay tatlandırıcıdır ve yapısında fenilalanin içerir. Kimyasal olarak aspartik asit ve fenilalanin metil esteri birleşiminden oluşur. Bu nedenle aspartam tüketildiğinde, vücut tarafından parçalanarak fenilalanin salınımına neden olur. Bu durum, fenilketonüri (PKU) hastaları için önemlidir çünkü bu bireyler fenilalanini metabolize edemezler (23).