İntolerans Nedir? İntolerans Testi Nerede ve Nasıl Yapılır?

Bazı bireyler belirli gıdalardan sonra kendilerini rahatsız hissedebilir ve bu durumun nedenini anlamaya çalışabilir. İntolerans, bağışıklık sistemiyle ilgili olmayan, ancak belirli bir gıda veya bileşene karşı vücudun gösterdiği olumsuz bir tepkidir (1).

Genellikle sindirim sistemiyle ilişkili belirtilerle kendini gösteren bu durum, bireyden bireye farklılık gösterebilir (2). Gıda intoleransının ne olduğu, nasıl teşhis edildiği ve yönetiminde izlenebilecek yöntemler hakkında daha fazla bilgi edinmek için yazının devamını inceleyebilirsiniz.

İntolerans Nedir?

Gıda intoleransı, bağışıklık sistemiyle ilgili olmayan, belirli bir gıda ya da gıda bileşenine karşı vücudun olumsuz tepki göstermesidir. Genellikle mide ve bağırsak sorunları (örneğin, şişkinlik, ishal, karın ağrısı) şeklinde görülür ama bazen baş ağrısı, deri döküntüsü ya da yorgunluk gibi diğer belirtilere de yol açabilir. Bu durum enzim eksikliği (örneğin laktaz eksikliği), kimyasal maddelere duyarlılık (örneğin histamin) ya da toksik etkilerden kaynaklanabilir. Tanı koymak için kişinin beslenme geçmişi incelenir, bazı gıdalar diyetten çıkarılarak test yapılır ve bu gıdalar yeniden eklenerek vücudun tepkisi gözlenir. Tedavi genellikle sorunlu gıdaları tüketmeyi bırakmak üzerine odaklanır (3), (4).

İntolerans Testi Nerede Yapılır?

Besin intolerans testi, vücudun belirli yiyeceklere karşı gösterdiği tepkileri anlamak için yapılan bir testtir. Genellikle sindirim sorunları, cilt reaksiyonları, baş ağrısı veya sürekli yorgunluk gibi belirtilerin nedenlerini tespit etmek amacıyla uygulanır. Bu test, özel laboratuvarlar, hastaneler ve diyetisyen klinikleri gibi çeşitli sağlık kuruluşlarında yapılabilir.

İntolerans Testi Nasıl Yapılır?

Gıda intoleransı testi, kişinin belirli gıdalara karşı gösterdiği olumsuz tepkileri belirlemek için çeşitli yöntemlerle yapılabilir. 

• Çift Kör Plasebo Kontrollü Gıda Yükleme Testi (DBPCFC): Kişiye hangi gıdayı aldığını bilmeden, sorunlu olduğu düşünülen gıda veya bir plasebo verilir. Daha sonra vücudun verdiği tepki izlenir. Bu, en güvenilir yöntemlerden biridir (5).

• IgG Kan Testleri: Kan testi ile bazı gıdalara karşı bağışıklık sisteminin tepkileri ölçülür. Bu test, hangi gıdaların intoleransa yol açabileceğini anlamak için kullanılır, ancak bazı bilimsel çevrelerde tartışmalıdır (6).

Bu testler, doğru bir teşhis koymak için dikkatlice planlanmalı ve genellikle bir uzman rehberliğinde yapılmalıdır.

İntolerans Olduğunu Nasıl Anlarız?

Besin intoleransını anlamak, belirtileri doğru analiz etmek ve uygun testlerle teyit etmekle mümkündür. 

İntolerans olup olmadığını anlamanın en yaygın kullanılan yöntemleri şöyle sıralanabilir: 

1. Semptomların Gözlemleyin: Besin intoleransı genellikle şişkinlik, karın ağrısı, ishal, baş ağrısı gibi belirtilerle kendini gösterir. Bu semptomlar, genellikle gıda tüketiminden birkaç saat sonra başlar (3).

2. Eliminasyon Diyeti Uygulayın: Sorunlu olduğu düşünülen gıdaları diyet dışı bırakabilir ve belirtileri takip edebilirsiniz. Ardından bu gıdaları tek tek yeniden diyetinize ekleyerek vücut tepkinizi gözlemleyebilirsiniz (7).

3. İntolerans Testi Yaptırın: Hangi gıdalara karşı bağışıklık tepkiniz olduğunu belirlemek için intolerans testi yaptırabilirsiniz, ancak bu testlerin doğruluğu hakkında tartışmalar bulunmaktadır (8).

4. Belirtileri Not Alın: Besin tüketiminden sonra hangi belirtilerin ortaya çıktığını düzenli olarak kaydetmeniz, hangi gıdaların sorun yarattığını anlamanıza yardımcı olabilir (9).

İntolerans Besinler Nelerdir?

Besin intoleransına yol açabilecek başlıca besinler, sindirim sisteminin bazı bileşenlere tepki göstermesi nedeniyle çeşitli türlerde görülebilir. 

Yaygın intoleransa neden olan besin grupları ve içerikleri şöyle sıralanabilir:

• Laktoz: Süt ve süt ürünlerinde bulunan laktoz, laktaz enziminin eksikliği nedeniyle sindirilemez ve laktoz intoleransına yol açar (3). Laktoz içeren besinler arasında süt, yoğurt, peynir (örneğin krem peynir, beyaz peynir, kaşar peyniri), dondurma ve süt tozu içeren hazır tatlılar gibi gıdalar yer alır.

• Gluten: Buğday, arpa ve çavdar gibi tahıllarda bulunan gluten, çölyak hastalığı olmayan bireylerde de intoleransa neden olabilir (10). Gluten içeren besinler arasında ekmek, makarna, börek, kek, kurabiye, malt içeren ürünler (bira gibi) ve işlenmiş gıdalar (hazır çorbalar, soslar, et suları) bulunmaktadır.

• FODMAP’ler: Fruktoz, laktoz, fruktanlar, galaktanlar ve polialkoller gibi fermente olabilen karbonhidratlar, hassas bireylerde şişkinlik ve gaz gibi belirtilere yol açabilir (11). FODMAP içeriği yüksek besinler arasında, fruktoz açısından elma, armut, karpuz ve bal; laktoz açısından süt ve süt ürünleri; fruktanlar açısından buğday, soğan ve sarımsak; galaktanlar açısından mercimek, nohut ve fasulye; polialkoller açısından ise şeftali, erik, avokado, şekersiz sakız ve şekerler bulunur.

• Histamin: Peynir, şarap, fermente gıdalar gibi histamin içeriği yüksek gıdalar, histamin intoleransına neden olabilir (12). Histamin içeren besinler arasında olgun peynirler (rokfor, parmesan, gouda), kırmızı şarap, fermente gıdalar (turşu, soya sosu, kombucha), işlenmiş etler (salam, sosis, pastırma) ve beklemiş balıklar (ton balığı, uskumru, hamsi) bulunmaktadır.

• Gıda Katkı Maddeleri: Sülfatlar, sodyum glutamat, yapay tatlandırıcılar ve koruyucular gibi maddeler bazı bireylerde intoleransa neden olabilir (3). Bu katkı maddelerini içeren gıdalara örnek olarak sülfat içeren kuru meyveler (kuru üzüm, kuru kayısı), MSG içeren hazır çorbalar ve cipsler, yapay tatlandırıcı içeren diyet içecekler ile koruyucu maddeler içeren salam, sosis ve konserve ürünler verilebilir.

• Diğer Bileşenler: Kafein (kahve ve çay), salisilatlar (meyve ve sebzelerde doğal olarak bulunan kimyasallar) ve biyojenik aminler (fermente yiyeceklerde bulunur) gibi bileşenler de intolerans belirtilerine yol açabilir.  Kafein (kahve ve çay), salisilatlar (meyve ve sebzelerde doğal olarak bulunan kimyasallar) ve biyojenik aminler (fermente yiyeceklerde bulunur) gibi bileşenler de intolerans belirtilerine yol açabilir (13).

İntolerans Nasıl Geçer?

Besin intoleransı, uygun bir diyet ve yönetim stratejileri ile kontrol edilebilir. Bilimsel yöntemler şöyle sıralanabilir:

• Eliminasyon Diyeti: Belirtilere neden olduğu düşünülen gıdalar diyetten çıkarılır ve semptomlar gözlemlenir. Daha sonra bu gıdalar kontrollü bir şekilde diyete eklenerek tolerans seviyesi belirlenir (13).

• Bireysel Diyet Modifikasyonu: Besin intoleransına neden olan bileşenler (örneğin laktoz, gluten) belirlenir ve bunlardan kaçınılır. Alternatif besinler kullanılarak dengeli bir diyet sürdürülür (3). 

• FODMAP Diyeti: Fermente olabilen karbonhidratların (FODMAP'ler) azaltıldığı bir diyet, özellikle irritabl bağırsak sendromu (IBS) ile ilişkili intoleranslarda etkili olabilir (13).

• Beslenme Takviyesi: Laktoz intoleransı durumunda laktaz enzimi takviyeleri veya probiyotikler kullanılabilir. Histamin intoleransında antihistaminiklerle desteklenmiş diyet önerilebilir (14).

• Psikososyal Destek: Bazı intolerans türlerinde, stres ve psikolojik faktörler belirtileri şiddetlendirebilir. Bu durumlarda psikolojik destek yararlı olabilir (15).

Besin intoleransı tedavisi bireyselleştirilmiş bir yaklaşımla ve uzman bir diyetisyen rehberliğinde yapılmalıdır. Bu sayede semptomlar kontrol altına alınabilir ve yaşam kalitesi artırılabilir.

İntolerans Testi İşe Yarar mı?

Besin intoleransı testleri, özellikle eliminasyon ve yükleme testleri gibi yöntemlerle doğru sonuçlar verebilir, ancak yaygın olarak kullanılan IgG testlerinin güvenilirliği tartışmalıdır. Çift kör plasebo kontrollü testler (DBPCFC) en güvenilir yöntem olarak kabul edilirken, IgG testleri bazen yanlış pozitif sonuçlar verebilir. Bu nedenle, test sonuçlarının dikkatlice değerlendirilmesi ve bir uzmanın rehberliğinde bireysel beslenme planlarının hazırlanması önerilir. Besin intoleransı tanısında, semptomların gözlemlenmesi ve diyet değişiklikleri genellikle daha işe yarar yöntemlerdir (16), (17).

Saçtan Gıda İntolerans Testi Yapılır mı?

Evet, saçtan gıda intolerans testi yapılabilir ancak bilimsel geçerliliği oldukça sınırlıdır. Saç testleri genellikle mineral, vitamin ve toksin seviyelerini belirlemek için kullanılabilir, gıda intoleransı veya alerji teşhisi için güvenilir bir yöntem olduğu bilimsel olarak kanıtlanmamıştır. 

Gıda İntolerans Testi Güvenilir mi?

Gıda intoleransı testlerinin güvenilirliği kullanılan yöntemlere bağlı olarak değişiklik gösterir. Çift kör plasebo kontrollü gıda yükleme testleri (DBPCFC) güvenilir yöntem olarak kabul edilir. Ancak, IgG antikor testleri gibi bazı yaygın kullanılan yöntemlerin bilimsel geçerliliği tartışmalıdır ve yanlış pozitif sonuçlar verebilir. IgG bazlı testlerin belirtileri yönetmede kısmen faydalı olabileceği bazı durumlar bulunsa da bu testlerin doğruluğu ve etkinliği konusunda net bir bilimsel konsensüs yoktur (16), (17).