Whey proteini sütten üretilir ve sütten üretilen bir diğer protein olan kazeinden daha hızlı sindirilir. Whey, insanlar için gerekli temel amino asitlerin tamamını içeren, besin değeri en yüksek proteindir.
Sağlıklı beslenmenin bir parçası olan ve sıklıkla yağsız kas kütlesini korumak için kullanılan whey, yiyecek ve içeceklerde doğal olarak ya da katkı maddesi niteliğinde bulunmaktadır. Whey, peynirin bir yan ürünü olan peynir altı suyudur. Kesilmiş sütün üzerinde biriken topaklı kısımdan peynir, kefir vb. gıdalar üretilirken alt kısımda kalan sıvı whey proteini içeren peynir altı suyudur. Peynir altı suyu %5 laktoz içerir. Whey, mükemmel bir amino asit kaynağıdır. Bazı kişilerin peynir, şeker ya da unlu mamullerde kullanılan wheye alerjisi olabilir.
Daha detaylı bilgiler için, "Whey Proteini Nedir?" makalesine göz atabilirsiniz.
Whey hem sıvı hem de toz halinde (örn. protein tozu) kullanılabilir. Fırında pişirilen kurabiye, kraker, ekmek, kek gibi unlu gıdaların bazılarında, un, yağ ya da yumurta yerine süt kadar sağlıklı olan whey proteini kullanılır. Whey, ürüne daha kremamsı bir tat ve güzel bir renk verir, ayrıca bayatlama süresini uzatır.
Peynir altı suyu, tereyağı ve krema üreticileri tarafından da kullanılır. Wheyden üretilen krema ve tereyağları biraz daha tuzlu ve peynirimsi bir tada sahiptir. Whey, aynı zamanda yoğurt, dondurma ve tekrar peynir yapımında da kullanılabilir.
Ülkemizde pek bilinmeyen ama Avrupa’da kullanılan whey tereyağı da, whey içeren süt ürünlerinden biridir.
Tüm peynirler sütten yapıldığı için doğal olarak whey içermektedirler. Tatlı whey, peynir mayası (rennet) ile kazeinin koyulaştırılmasıyla üretilen Cheddar, Mozzarella ve İsviçre peyniri gibi peynirlerden elde edilir. Sütün kesilmesi için inek, koyun ya da keçilerin midesinden elde edilen ve peynir mayası olarak kullanılan bir enzim ile süt topaklaştırarak whey elde edilir. Ricotta, Parmesan ya da Norveç keçi peyniri gibi peynirler, bu whey ile yapılır.
Ricotta peyniri, 1 su bardağında 28 gram protein içermesi sebebiyle en yüksek whey proteinine sahip gıdadır. Ricotta, halk arasında bilinen lor peynirine benzer fakat daha yumuşak ve suludur. Tuz eklenmediği için daha tatlıdır. Türkiye’de bazı markalar Ricotta peyniri üretmeye başlamıştır. Bu peynirin benzerini tatlı lor ya da taze lor olarak da bulmanız mümkündür. Ricotta peyniri doğrudan whey proteininden yapıldığı için, teoride protein tozundan bir farkı yoktur. Ancak protein tozundaki yağ ve şeker, supplement üreticileri tarafından ayrıştırılmaktadır.
Hayvanlardan elde edilen tüm sütlerde whey bulunmaktadır. Sütte %80 kazein proteini, %20 whey proteini bulunur (1 su bardağı inek sütünde 8 gr. protein vardır). Ancak UHT işleminden geçmiş sütlerdeki whey oranı %1’e kadar düşmektedir. Ürün etiketlerinde yer alan peynir altı suyu, peynir altı suyu tozu, yoğurt tozu, süt ürünü vb. ibareler sayesinde üründe whey olup olmadığını anlayabilirsiniz.
Yoğurt, bir süt ürünü olduğu için doğal olarak whey proteini içerir. Ayrıca sağlıklı bakteriler ve probiyotikler içerdiği için bağırsak florasının düzenlenmesine yardımcı olur. Probiyotikler, kilo vermeye yardımcı olduğu için diyet yapanların yağsız yoğurt tüketmeleri önerilir. 100 gram yoğurtta 10 gr. protein bulunmaktadır.
Bir süt ürünü olan ve probiyotikler (yararlı bakteriler) içeren kefirde de whey bulunmaktadır. Kefir, mayalandıktan sonra milyonlarca probiyotik üretir ve birkaç gün içinde bu probiyotiklerin sayısı artar. Probiyotikler, sindirim sistemi ile ilgili tüm hastalıkların ve kronik yorgunluk, depresyon, otoimmün ve alerjik hastalıkların tedavisinde kullanılırlar.
Mısır gevrekleri, protein barları, gofret ve çikolatalar, bebek mamaları, peynir içeren fast-food ürünleri ve hatta bazı şaraplarda bile whey kullanılmaktadır. Bu nedenle eğer süte ve süt ürünlerine alerjiniz var ise, bir ürünü kullanmadan önce mutlaka etiketini okumanızı öneririz.
Hazır gıdaların etiketlerinde whey şu şekilde yer alabilir: beta-lactoglobulin, immunoglobulin, glycomacropeptide (GMP), bovine serum albumin (BSA), alpha-lactalbumin, lactoferrin, lactoperoxidase, lipases, transferrin ya da lysozyme.
İzole whey proteinin mi yoksa konsantre whey proteinin mi daha faydalı olduğunu öğrenmek için “Whey Protein İzolesi mi Whey Protein Konsantresi mi?” yazımızı okuyabilirsiniz.
Whey protein tozu çeşitlerini inceleyip, satın almak istiyorsanız buraya tıklayabilirsiniz.
Damla Şahin
Beslenme ve Diyet Uzmanı